حماسه «ماناس» فقط یک اثر ادبی نیست، بلکه یک دانشنامه واقعی از زندگی و فرهنگ مردم قرقیز است. در ابیات آن، شاهکارهای قهرمانانه، سنت‌های حکیمانه و فلسفه معنوی عمیق جان می‌گیرند. این حماسه که حاوی بیش از نیم میلیون مصرع است، حجیم‌ترین اثر شفاهی در جهان به حساب می‌آید. این داستان که نسل به نسل توسط ماناس‌چیان (داستان‌سرایان) منتقل شده است، همچنان مهم و الهام‌بخش مردم است.
آیا ماناس یک شخص واقعی بود؟
خبرگزاری ۲۴.کی‌جی به کارشناسان مراجعه کردند تا به این مسأله روشنی اندازد که آیا ماناس یک رهبر واقعی تاریخی بود یا یک سیمای جامع است؟
نذیره عالی‌قیزی، معاون موسسه دولتی «آکادمی ملی ماناس» معتقد است که حماسه «ماناس» نه تنها یک پدیده فرهنگی، بلکه یک پدیده معنوی است که با یک مزار دینی قابل مقایسه است. او می‌گوید: این حماسه حاوی خیال و واقعیت است. اگر بگوییم ماناس یک سیمای جامع است، این به حقیقت نزدیکتر است. در تاریخ، پهلوانانی بودند که در لحظات حساس توانستند مردم قرقیز را متحد کنند و ماناس سیمای نمادین از چنین قهرمانانی است.
رمز و راز حماسه
به گفته نذیره عالی‌قیزی، «ماناس» نه تنها یک اثر تاریخی، بلکه یک متن مقدس است. او می‌گوید: معنای سانسکریت نام ماناس - مان اس - حاوی یک رمز و راز است. دنیای این حماسه به قدری مقدس است که دسترسی به آن به تبرک نیاز دارد. حتی یک ماناس‌چی هم نمی‌تواند این داستان را بدون «آیان» (وحی و الهام که به برگزیدگان داده می‌شود) آغاز کند. مقدس بودن دنیای این حماسه به ما اجازه نمی‌دهد عجولانه در مورد آن نتیجه‌گیری کنیم.
جالب است بدانید که وقتی مِلیس اوبوکِه‌یِف کارگردان مشهور قرقیز قبل از فیلمبرداری فیلمی در مورد «ماناس» برای مشاوره به لیف گومیلیوف دانشمند سرشناس روس مراجعه کرد، با یک رویکرد عرفانی روبرو شد. نذیره عالی‌قیزی می‌گوید: لیف گومیلیوف از ملیس اوبوکه‌یف پرسید: «آیا اجازه گرفتی؟» منظور ایشان این بود که این یک عالم عرفانی کاملاً متفاوت است و بدون تبرک، دسترسی به آن بسته است.
هر کس ماناس خودش را می‌بیند
به گفته محققان، هر ملت و هر داستان‌سرا تصویر خاص خود را از ماناس دارد. نذیره عالی‌قیزی کارشناس می‌افزاید: هر کارگردان یا هنرمندی «ماناس» را به شیوه خود تفسیر می‌کند. حتی سایاقبای قارالایِف ماناس‌چی شهیر حماسه‌سرایی را تنها پس از دریافت «آیان» آغاز کرد. به عنوان مثال، ملیس اوبوکه‌یف کارگردان فیلمی در مورد «ماناس» بدون نمایش چهره قهرمان ساخت.
زمینه تاریخی: واقعیت و خیال
اِلِری بیتیکچی، فیلسوف و پژوهشگر تاریخ مردم قرقیز، معتقد است که این حماسه ریشه تاریخی دارد، اما به مرور زمان عناصر اسطوره به آن اضافه شده است. وی می‌گوید: اگر به منابع مراجعه کنیم، ماناس در مجموع التواریخ کتاب قرن شانزدهم آمده است. این نشان می‌دهد که آن رهبر واقعی که قرقیزها را متحد کرد، می‌تواند به عنوان نمونه اولیه عمل کند. با این حال، خود ماناس‌چی‌ها اعتراف می‌کنند که نیمی از حماسه واقعیت است و نیمی خیال است که توسط آنها ایجاد شده است.
جالب است که در نسخه‌ای که ساغیمبای آرازباقوف از این حماسه سروده است، قسمت‌های غیر معمول مانند نبرد ماناس با ایلیا مورومِتس قهرمان روسی ظاهر می‌شود و این نشان می‌دهد که هر ماناس‌چی تفسیرهای خود را به متن اضافه کرده است.
مقیاس و اهمیت جهانی
اِلِری بیتیکچی حماسه «ماناس» را از لحاظ ساختار با جهان‌های اسطوره‌ای مانند جهان‌های مارول مقایسه می‌کند، زیرا شامل سناریوها، داستان‌ها و نسخه‌های بسیاری است. پدیده مشابهی را می‌توان در حماسه‌های مردمان دیگر یافت. به عنوان مثال، قزاق‌ها، تاتارها و سایر مردمان ترک‌زبان حماسه «آلپ ماناش» دارند.
«ماناس» همچنان به الهام بخشیدن به محققان، داستان‌سرایان و طرفداران فرهنگ قرقیزی ادامه می‌دهد و یادگاری منحصر به فرد از خلاقیت شفاهی باقی می‌ماند.
منبع:
https://24.kg/obschestvo/313222_ukajdogo_svoy_manas_chto_govoryat_issledovateli_olegendarnom_epose/
نظر شما